(Al principio de mi vida (b)lógica escribía en catalán, pero la gran cantidad de amigos de lengua española que se fueron sumando hizo que redactara paulatinamente en castellano. Ningún problema: yo sí puedo decir que soy bilingüe (o lo más parecido posible a esa etiqueta ideal). Ahora el catalán, en el blog, ha quedado reducido a entradas ocasionales. Y cuando me apunté a esta convocatoria, un amigo señaló que si de verdad hablábamos de convivencia (y respeto, por tanto) se debía entender y respetar que yo la escribiera en mi idioma materno. Algo así, dijo. Creo que tiene razón. Pobre será la convivencia europea si no somos todos capaces de respetar las otras realidades lingüísticas. Debajo, está traducido al castellano)
Perdre’s en un diccionari etimològic pot ser quelcom molt divertit. No en sóc pas un expert, ni de bon tros, així que si hi ha alguna errada en la meva dissertació, demano disculpes.
L’origen de les paraules és, sovint, una metàfora sobre el seu significat actual. Quan vaig saber que l’origen de la paraula treball era tripalium vaig pensar que un humorista actual no hagués gosat a dir-la tan grossa. Perquè el tripalium era una estructura formada per tres pals on s’hi lligaven els esclaus per tal d’atonyinar-los. És la nostra creu la feina, vaja (que duem gustosament els qui en tenim, afegeixo abans de que algú em digui un cop més que sóc molt afortunat).
Tanmateix l’etimologia de la paraula company, segurament coneguda per alguns, és de les curioses. Ve de cum panis, quelcom semblant a menjar-se el pa amb. Compartir el pa, per tant. Una bonica forma de veure-ho.
La paraula conviure, que és la que ens interessa ara, significa planerament viure amb (i fer-ho bé, afegeixo). Aquesta paraula, en origen, implicava alhora una referència a la taula, a l’àpat, al fet d’alimentar-se. Pels romans conviure significava, doncs, compartir taula, ser company. Alhora conviure tenia un significat semblant a convidar. Conviure i convidar varen ser gairebé sinònimes durant molt de temps. No es podia conviure sense convidar. No hi havia, doncs, convivència sense generositat. Ni sense respecte.
Segurament aquesta afirmació segueix sent vàlida. Encara més quan parlem d’altres cultures, que és el que jo he sentit que bullia en el rerefons del tema proposat. Convivència = respecte + generositat.
Anem més lluny, però. Quan convidem algú (un amic, un familiar, potser un conegut) fem un esforç per tal que el convit estigui a l’alçada. No som generosos amb les engrunes; ho som amb el millor de casa nostra. Cal que sigui així. Per bé que qui seu a la nostra taula ha de valorar allò que rep i adaptar-se als nostres temps i costums. Quan el convit ocasional ha esdevingut temporal, quan el convidat s’ha convertit en un més de casa, tot plegat segueix sent vàlid. I tots han d’acceptar amb gust les diferències.
Quan parlem de convivència amb nouvinguts d’altres països acostumem a queixar-nos del seu insuficient esforç d’adaptació, de què fan la seva, de què no accepten les nostres normes. Pot ser que sigui cert. La qual cosa és un error, doncs la seva obligació és adaptar-se. Només conviurem bé si tothom s’esforça. Per què, però, enlloc de queixar-nos sempre, si bé puguem tenir raó de vegades, no fem autocrítica més sovint per tal de veure si realment estem a l’alçada? És possible que acabem descobrint que hem d’arreglar la casa dels nostres principis per tal de poder exigir els altres la coherència que nosaltres no sempre tenim.
Perderse por un diccionario etimológico es algo tan divertido que lo aconsejo a todos. Desde luego no soy un experto, ni mucho menos, así que si deslizo algún error de detalle, pido disculpas.
A veces el mismo origen de las palabras es una metáfora sobre su significado actual. Cuando supe que trabajo venia de tripalium pensé que un humorista actual no lo hubiera hecho mejor. Porque el tripalium era una estructura formada por tres palos donde se ataba a los esclavos para azotarlos. Vamos, que es nuestra cruz (que llevamos gustosos quienes lo tenemos, apunto antes de que alguien me salte diciéndome lo afortunado que soy).
De la misma forma la etimología de compañero, como sabrán algunos, es de las curiosas. Viene de cum panis, algo así como comer el pan con. Compartir el pan, en síntesis. Bonita forma de verlo.
La palabra convivir, que es la que nos interesa, significa llanamente vivir con (y hacerlo bien, añado). Esta palabra, originariamente, implicaba también una referencia a la mesa, a la comida, al hecho de recibir alimentos. Para los romanos convivir implicaba compartir mesa, ser compañeros por tanto. Es por eso que convivir coincidía en significado originario con una palabra que se ha especializado en obsequiar en la mesa: convidar. De hecho, convivir y convidar fueron prácticamente sinónimas durante mucho tiempo. A nadie se le ocurría que se pudiera convivir bien si alguien no era capaz de convidar generosamente. No era posible la convivencia sin la generosidad. Ni sin respeto mutuo.
Seguramente, esta aseveración sigue siendo válida. Más aún cuando hablamos de otras culturas, que es lo que yo he sentido que latía en el fondo de este tema. Convivencia = respeto + generosidad.
Pero vayamos más lejos. Cuando convidamos a alguien (un amigo, un familiar, un conocido) nos esforzamos para que el convite esté a la altura. No somos generosos con las migajas sino con lo mejor de nuestra casa. Es honorable que así sea. Recíprocamente, quien se sienta en nuestra mesa debe valorar lo que le damos y acceder respetuoso a nuestros gustos. Cuando el convite ocasional ha tomado un cariz temporal, cuando el invitado se ha convertido en uno más de la casa, todo ello sigue siendo válido. Y todos deben aceptar de buen grado las diferencias.
Siempre que hablamos de convivencia con personas recién llegadas a nuestro país solemos quejarnos de su poco esfuerzo de adaptación, de que van a la suya, de que no aceptan nuestras normas. Probablemente sea cierto. Lo cual es un error, pues su obligación es adaptarse. Sólo conviviremos bien si todos nos esforzamos. Pero, ¿por qué en lugar de quejarnos siempre, aunque tengamos razón a veces, no ejercemos más a menudo la autocrítica y tratamos de ver si tampoco nosotros estamos a la altura? Probablemente descubriremos que debemos arreglar primero la casa de nuestros principios para poder exigir a los demás la coherencia que no siempre tenemos.
(Las imágenes están tomadas de internet. Si alguien me informa que alguna está, de algún modo, protegida, la suprimiré inmediatamente)